Cơ chế mua bán điện trực tiếp mở rộng: Doanh nghiệp mua điện không cần qua EVN?

DPPA – từ “lối hẹp” đến hành lang mở

Trong nhiều năm, hệ thống điện Việt Nam vận hành theo mô hình tập trung, trong đó EVN giữ vai trò chủ đạo từ phát điện, truyền tải đến phân phối. Dù thị trường phát điện cạnh tranh từng bước được hình thành, nhưng ở khâu bán lẻ, doanh nghiệp vẫn gần như không có quyền lựa chọn nhà cung cấp điện.

Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) được đưa ra như một giải pháp tháo gỡ nút thắt này. Thay vì chỉ mua điện thông qua EVN, các khách hàng tiêu thụ lớn có thể ký hợp đồng trực tiếp với các nhà máy điện năng lượng tái tạo, thông qua đường dây riêng hoặc thông qua lưới điện quốc gia với cơ chế thanh toán độc lập.

Điểm đáng chú ý trong giai đoạn hiện nay là phạm vi áp dụng DPPA đã được mở rộng, không chỉ giới hạn ở các doanh nghiệp sản xuất quy mô lớn, mà còn hướng tới các đơn vị bán lẻ điện trong khu công nghiệp, khu kinh tế, khu đô thị và khu thương mại tập trung. Đây được xem là bước tiến đáng kể trong lộ trình hình thành thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam.

Doanh nghiệp được lợi gì khi DPPA mở rộng?

Quyền lựa chọn nguồn điện lần đầu được đặt lên bàn

Với DPPA, lần đầu tiên doanh nghiệp có thể tham gia vào quá trình lựa chọn nguồn điện cho hoạt động sản xuất – kinh doanh của mình. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào một đơn vị cung cấp, doanh nghiệp có thể đàm phán trực tiếp với nhà sản xuất điện tái tạo hoặc thông qua đơn vị bán lẻ điện trong khu công nghiệp.

Quyền lựa chọn này không chỉ mang ý nghĩa về mặt giá cả, mà còn giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong chiến lược năng lượng, đặc biệt trong bối cảnh nhiều tập đoàn đa quốc gia yêu cầu chuỗi cung ứng phải sử dụng điện sạch và giảm phát thải carbon.

Giảm áp lực chi phí, tăng tính cạnh tranh

Chi phí điện năng hiện chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành sản xuất của nhiều ngành như dệt may, thép, xi măng, chế biến thực phẩm hay điện tử. Khi DPPA được triển khai rộng rãi, việc hình thành các thỏa thuận mua bán điện linh hoạt hơn được kỳ vọng sẽ tạo ra mặt bằng giá điện phản ánh sát cung – cầu thị trường, thay vì áp dụng biểu giá bán lẻ cứng nhắc.

Đối với doanh nghiệp trong khu công nghiệp, DPPA còn mở ra khả năng mua điện thông qua đơn vị bán lẻ nội khu, giúp tối ưu vận hành, giảm rủi ro thiếu điện cục bộ và nâng cao tính ổn định trong sản xuất.

Cú hích cho năng lượng tái tạo và đầu tư tư nhân

Không chỉ doanh nghiệp tiêu thụ điện hưởng lợi, các nhà đầu tư năng lượng tái tạo cũng được tiếp thêm động lực khi DPPA mở rộng. Trong bối cảnh cơ chế giá FIT đã kết thúc, nhiều dự án điện gió và điện mặt trời gặp khó khăn trong việc tìm đầu ra ổn định.

DPPA được xem là “van xả” quan trọng cho nguồn cung năng lượng tái tạo, cho phép nhà đầu tư tiếp cận trực tiếp khách hàng, xây dựng hợp đồng dài hạn và cải thiện dòng tiền dự án. Điều này đặc biệt quan trọng với các dự án cần huy động vốn từ tổ chức tài chính quốc tế – nơi yêu cầu cao về tính minh bạch và ổn định của doanh thu.

Về dài hạn, DPPA còn góp phần đa dạng hóa cấu trúc thị trường điện, giảm gánh nặng đầu tư cho Nhà nước và thu hút mạnh mẽ hơn dòng vốn tư nhân vào lĩnh vực năng lượng.

Vai trò của EVN sẽ thay đổi như thế nào?

Một trong những băn khoăn lớn nhất xoay quanh DPPA là vai trò của EVN trong bối cảnh doanh nghiệp được mua điện không qua hệ thống bán lẻ truyền thống. Thực tế, việc mở rộng DPPA không đồng nghĩa với việc EVN bị loại khỏi thị trường.

EVN vẫn giữ vai trò trung tâm trong vận hành hệ thống điện quốc gia, đặc biệt là truyền tải, điều độ và bảo đảm an ninh năng lượng. Trong mô hình DPPA qua lưới điện, EVN hoặc đơn vị được chỉ định vẫn tham gia cung cấp dịch vụ truyền tải và thu phí theo quy định.

Điểm khác biệt nằm ở chỗ: EVN không còn là người bán điện duy nhất, mà chuyển dần sang vai trò đơn vị vận hành hạ tầng và bảo đảm cân bằng hệ thống – phù hợp với xu hướng thị trường điện tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Thách thức trong việc triển khai mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp

Dù được đánh giá tích cực, DPPA vẫn đối mặt với không ít thách thức trong quá trình triển khai thực tế.

Thứ nhất, cơ chế giá và phí sử dụng lưới điện cần được làm rõ để tránh phát sinh tranh chấp giữa các bên tham gia. Nếu chi phí trung gian không minh bạch, lợi ích của DPPA có thể bị thu hẹp đáng kể.

Thứ hai, yêu cầu kỹ thuật và pháp lý đối với các hợp đồng mua bán điện trực tiếp vẫn còn phức tạp, đặc biệt với mô hình mua bán qua lưới điện quốc gia. Doanh nghiệp và nhà đầu tư cần thêm hướng dẫn chi tiết để có thể triển khai dự án một cách an toàn và hiệu quả.

Cuối cùng, thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vẫn đang ở giai đoạn đầu, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương để DPPA thực sự đi vào cuộc sống.

DPPA – bước đi tất yếu trong việc cải cách thị trường điện

Việc mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp là tín hiệu rõ ràng cho thấy Việt Nam đang nghiêm túc theo đuổi mục tiêu xây dựng thị trường điện cạnh tranh, minh bạch và bền vững. Dù doanh nghiệp chưa thể ngay lập tức “thoát” hoàn toàn khỏi EVN, nhưng DPPA đang mở ra một lộ trình mới, nơi quyền lựa chọn nguồn điện từng bước được trao lại cho thị trường.

Nếu được triển khai đồng bộ và nhất quán, DPPA không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí và đáp ứng mục tiêu phát triển xanh, mà còn tạo nền tảng quan trọng để ngành điện Việt Nam vận hành hiệu quả hơn trong giai đoạn tới.